AB VE TÜRK HUKUKU BAĞLAMINDA UNUTULMA HAKKI BAKIMINDAN ARAMA MOTORLARININ SORUMLULUĞU

Ceren GÖZÜYAŞARAN[1]

Av. Girayhan OCAK[2]

GİRİŞ

Günümüzde, değişen ve gelişen teknoloji ile internet sayesinde bireyler konumunun neresi olduğu fark etmeksizin internete erişebilmektedir. İnternete erişimin kolaylaşması ise bireylerin kişisel verilerinin hızla ve kontrolsüz şekilde yayılmasına sebebiyet vermektedir. Meltwater[3] ve We Are Social[4] iş birliği ile yayınlanan “Dijital 2024: Küresel Genel Bakış Raporu” ile dünya nüfusunun yüzde 66'sını oluşturan 5,35 milyar insanın internet kullandığını ortaya koymuştur.[5] Dünya nüfusunun çoğunluğunun internete kolayca erişebildiği 2024 yılında dijital ortamda yer alan kişisel verinin miktar olarak belirlenmesi mümkün olmamakla birlikte arama motorlarında yapılan bir arama ile birçok kişisel veriye erişmek mümkün hale gelmiştir. Arama motorlarının birbirinden farklı tanımları olsa da genel olarak, arama motorları kullanıcıların internette kamuya açık olarak yer alan bilgileri bulmasına yardımcı olan etkili bilgi erişim aracı olarak tanımlanmaktadır[6]. Arama motorlarına örnek olarak, günümüzde herkesin sıklıkla kullandığı Google, Bing, Yahoo verilebilir.

1- UNUTULMA HAKKI

6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun (KVKK) 3. maddesi d fıkrasında yer alan kişisel veri, “Kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgi” olarak tanımlanmıştır[7]. Kişisel verilerin korunması hakkının bir gereği olan unutulma hakkı, yargı kararları ve uluslararası kurumların görüşleri doğrultusunda, “bireyin geçmişte hukuka uygun olarak yayılmış ve doğru nitelikteki bilgilerinin zamanın geçmesine bağlı olarak erişimden kaldırılmasını ya da gündeme getirilmemesini talep edebilmesi” olarak tanımlanmaktadır[8]. Kişinin silinmesini talep edebileceği kişisel bilgilerin içeriğinin doğru ve gerçeği yansıtıyor olması veya kişinin rızasıyla paylaştığı veri olması unutulma hakkının kullanılmasına engel teşkil etmemektedir[9]. Unutulma hakkı talebine konu kılınan veriler, ifade özgürlüğü kapsamındaysa, kullanılması ve işlenmesi hukuki zorunluluk bulunuyorsa, öğrenilmesinde kamu yararı bulunuyorsa, bilimsel ve tarihi bir araştırmaya dayanıyorsa veya haber alma hakkı kapsamındaysa veri sorumlusu, bireyin unutulma hakkını reddedebilmektedir[10]. Anlaşılacağı üzere, Unutulma hakkı mutlak değil, istisnai bir haktır[11].

2- AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDA UNUTULMA HAKKI

Unutulma hakkı 2000’li yılların başından beri tartışılıyor olsa da Unutulma hakkına yönelik talebin yargı mercileri önüne taşındığı ilk dava Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) 13.05.2014 tarihinde karara bağladığı, İspanyol Veri Koruma Otoritesi ile Mario Costeja Gonzalez’in; La Vanguardia Ediciones SL, Google ve Google İspanya ile karşı karşıya geldiği davadır[12]. Avukat olan Costeja Gonzales, maddi durumundaki sıkıntılar nedeniyle borçlarını ödeyememiş ve 1998 yılında evi açık artırma yoluyla satılmıştır. Bu durum La Vanguardia gazetesinde yayınlamıştır. Gonzales, daha sonra işlerini yoluna koymuş olsa da 2010 yılında Google arama motorunda kendi adıyla yaptığı aramada borçları sebebiyle evinin satıldığı haberleri çıkmıştır. Bunun üzerinde Gonzales, İspanya Veri Koruma Ajansına, La Vanguardia gazetesi, Google İspanya ve Google A.Ş. hakkında şikâyeti ile başvurmuş, Ajans Google ile ilgili şikâyeti kabul etmiş ancak gazeteyle ilgili olan şikayetini reddetmiştir. Davanın Google tarafından temyize taşınmasının ardından dava görüş bildirmek üzere Avrupa Birliği Adalet Divanı’na (ABAD) intikal etmiştir[13]. ABAD, Google kararında mülga 95/46 sayılı Avrupa Birliği Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’nun “Avrupa Veri Koruma Direktifi”nin 12. maddesinde yer alan, verilerin eksik veya yanlış yapısı sebebiyle engellenmesi, silinmesi ya da uygun olarak düzeltilmesinin talep edilmesi hükmüne dayanmıştır[14]. Direktifte unutulma hakkının yer almasını ve kişisel verilerin korunması alanında çıkan ihtiyaçlar sebebiyle Avrupa Birliği tarafından yeni bir tüzük çalışması başlatılmış olup, 2018 yılında Avrupa Parlamentosu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Avrupa Genel Veri Koruma Tüzüğü (GVKT), Direktif’i ilga ederek yürürlüğe girmiştir[15]. GVKT’nin 17. maddesinde unutulma hakkı ifadesine açıkça yer verilmiş olup, bireylerin hangi durumda kişisel verilerinin kaldırılmasını talep edebileceği, bireylerin talep ardından ne yapması gerektiği ve unutulma hakkına başvurulamayacak durumlar belirtilerek, unutulma hakkının sınırları çizilmiştir[16]. Tüzük birçok ülkeye ışık tutmuştur. Türkiye’de bu ülkeler arasında yer almaktadır.

3- TÜRK HUKUKUNDA UNUTULMA HAKKI

Ülkemizde unutulma hakkına yer veren hukuki bir düzenleme bulunmamakta olup, Anayasa, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ile unutulma hakkı çeşitli araçlar kullanılarak tesis edilmeye çalışılmaktadır[17].

Anayasa’nın 20. maddesinde düzenlenen "Özel Hayatın Gizliliği" başlığı altında, “Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar.”[18] şeklindeki ifade ile unutulma hakkının tesis edilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun 7. maddesi uyarınca, “…işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hâle getirilir.” ve 11. maddesi uyarınca, “Herkes, veri sorumlusuna başvurarak kendisiyle ilgili; … 7’nci maddede öngörülen şartlar çerçevesinde kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme, haklarına sahiptir.”[19] şeklindeki ifadeler ile unutulma hakkının tesis edilmesinin sağlanmasının bir diğer örneğidir. 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un 9/A maddesi 1. fıkra uyarınca, “İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayatının gizliliğinin ihlal edildiğini iddia eden kişiler, Kuruma doğrudan başvurarak içeriğe erişimin engellenmesi tedbirinin uygulanmasını isteyebilir.” 4. fıkra uyarınca ise “Erişimin engellenmesi, özel hayatın gizliliğini ihlal eden yayın, kısım, bölüm, resim, video ile ilgili olarak (URL şeklinde) içeriğe erişimin engellenmesi yoluyla uygulanır.” şeklindeki ifadeler ile unutulma hakkı kavramı geçirilmemiş ancak uygulanması için dayanak teşkil edilmiştir.

Türk hukuk sisteminde unutulma hakkının açıkça bahsedildiği ilk yer Yargıtay’ın 17/06/2015 tarihli ve 2015/1679 K. sayılı Kararı’dır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından verilen kararda; Cinsel saldırıya uğramış bir mağdurun adının anonimleştirilmeden bilimsel bir çalışmada yer verilmesi, davacının kişilik hakkına zarar vereceğinden manevi tazminat istemine ilişkindir[20]. Hukuk Genel Kurulu’nun ilgili kararı incelendiğinde ABAD’ın “Gonzalez” kararından etkilenildiği görülmekte olup, Avrupa Birliği’nin kararının aksine unutulma hakkında veri sorumlusunu sadece dijital verileri değil, kişinin kişilik haklarının ihlal edilebileceği kamunun kolayca ulaşabileceği yerde tutulan kişisel verilere yönelik olarak da sorumlu olacağı yönünde içtihat bildirmiştir[21].

Kişisel Verileri Koruma Kurulu tarafından da unutulma hakkına yönelik çeşitli kararlar yayımlanmıştır. Kurul’un 23/06/2020 Tarihli ve 2020/481 Sayılı "Kişilerin Ad ve Soyadı ile Arama Motorları Üzerinden Yapılan Aramalarda Çıkan Sonuçların İndeksten Çıkarılmasına Yönelik Talepler" konulu kararında, Kuruma yapılan başvurularda internet sitelerinde yer alan haberlerde bulunan isim ve soy isimlerinin ya da haberlerin silinmesi talep edilmiş olup, Kurum konu unutuma hakkının bir üst kavram olarak ele alınmak suretiyle Anayasanın 20’nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü ile 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunun 4’üncü, 7’nci ve 11’inci maddelerinde ve Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmeliğin 8’inci maddesinde yer verilen düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilme yapıldığı, arama motorlarından ad ve soyad ile yapılan aramalarda bağlantılı sonuçlara ulaşılamaması isteminde arama motorunun veri sorumlusu olarak kabul edildiği, arama motorlarının faaliyetlerinin kişisel veri işleme olarak değerlendirildiği, bu kapsamda, söz konusu başvuruların öncelikle veri sorumlusu olan arama motorlarına yapılması gerektiği, veri sorumlusu arama motorları başvuruları reddettiği veya cevapsız bıraktığı takdirde ilgili kişilerin kurula şikayette bulunabileceğine karar verilmiştir[22]. Kurul ek olarak, arama motorlarının unutulma hakkı taleplerine ilişkin başvuru sistemini Türk vatandaşların da kullanabilmesi için gerekli aksiyonların sağlanması gerektiğine karar vermiştir.

4- ARAMA MOTORLARININ SORUMLULUĞU

Arama Motorları, dünyanın en büyük kütüphanesi olan internette yer alan bilgi ve nesnelere, internet kullanıcılarının istedikleri anda sistematik gruplayarak ulaşılmasını sağlar[23]. ABAD’ın vermiş olduğu karar ile arama motorlarının yükümlülüklerini farkına vararak, buna uygun hareket eden ve unutulma hakkına ilişkin talepleri almaya başlayan ilk arama motoru Google olmuştur[24]. Google’a unutulma hakkı talepli başvuru hakkı, AB vatandaşı veya AB vatandaşı olmasa da Avrupa Birliği’nde yaşayan gerçek kişiler ve ulusal veri koruma ajansları tarafından kullanılabilmektedir[25]. Google’a yapılacak olan unutulma hakkı talepli başvuru için Google’ın hazırladığı online formun doldurulması gerekmektedir. Google’a gelen unutulma hakkı başvuruları özel eğitimden geçmiş inceleme çalışanları tarafından tamamen manuel olarak incelenmektedir. Google değerlendirme yaparken kullandığı özel ölçütleri “Şeffaflık Raporları”nda açıklamıştır[26]. Ölçütlerden ilki kişi ölçütü olup, başvuru yapan veri öznesinin kim olduğu, kamuya mal olmuş bir kişi olup olmadığı, çocuk olup olmadığı değerlendirilmektedir. İkinci ölçüt ise bilgi yayınlayan olup, kişisel verinin devletin yasal bilgi kaynağından yayınlanıp yayınlanmadığı ve kaynağın güvenilirliği değerlendirilmektedir. Söz konusu veri gazetecilik faaliyetine dayanmakta ise unutulma hakkı başvurusu daha katı değerlendirilmektedir. Son ölçüt ise unutulma talebinin dayandığı verinin konusudur; sağlık, cinsel hayat, dini inanış, felsefi görüş gibi veriler hassas veri olarak tanımlanmakta olup, ilgili talepler daha kolay kabul edilmektedir. Google unutulma hakkı taleplerini değerlendirmesinin ardından; kısmen bağlantı kaldırma, ret veya ek bilgi talebi olarak karar vermektedir[27].

5- BİR ÖRNEK OLARAK GOOGLE ARAMA MOTORUNA UNUTULMA HAKKI KAPSAMINDA BAŞVURU USULÜ

Unutulma hakkını kullanmak için talepte bulunan kişi, öncelikle Google’ın düzenlediği “Kişisel Verilerin Kaldırılmasıyla İlgili Talep Formu”nu doldurmalıdır. Google söz konusu talep formuna unutulma hakkının talep edilmesine neden olan içeriğin URL’sinin eklenmesini istemekte olsa da daha fazla bilgiye ihtiyaç duyduğu durumlarda talepte bulunan kişiyle iletişime geçmektedir[28]. Unutulma hakkı talebi, Google’ın bu husus için oluşturduğu özel bir ekip tarafından manuel olarak incelenir. Ekip, özellikle talep sahibinin toplum hayatındaki rolüne, bilgilerin doğru veya yanlış olmasına, hassas verileri olup olmadığına ve daha farklı birçok hususa dikkat etmektedir[29]. İlgili kişinin talebi kabul edildiği takdirde Google, yalnızca talep sahibinin ad ve soyadı ile ilgili sorgular için arama sonuçlarını liste dışı bırakmakta olup, unutulma hakkına konu olan içerik başka sorgularla veya başka bir ülkenin arama sonuçlarında görüntülenmeye devam etmekte olup, içeriğin tamamen silinmesi söz konusu değildir.

SONUÇ

Sonuç olarak, gelişen teknoloji ile 21. yüzyılda hayatımıza giren unutulma hakkı kişisel verilerin korunmasının bir gereği olsa da gerek AB Hukuku gerek Türk Hukuku’nda tartışılmaya devam etmedir. AB Hukuku’nda yapılan düzenlemeler, Türk Hukuku’na örnek olsa da unutulma hakkının kullanımın sağlanması çeşitli araçlarla tesis edilmeli, unutulma hakkını tanımlayan ve sınırlarını belirleyen bir düzenleme yapılması gerekmekte olup, bu sayede Türkiye’de yaşayıp unutulma hakkından yararlanabilen kişi sayısının arttırılması hedeflenmelidir.

[1] Ocak Yılmaz Partners Hukuk Ofisi - Stajyer

[2] Ocak Yılmaz Partners Hukuk Ofisi - Avukat

[3] Meltwater, şirketlerin daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olan medya istihbaratı ve sosyal analitik alanında küresel bir şirket. Şirket 2001 yılında Oslo, Norveç'te kurulmuştur.

[4] Amacı insanları ve markaları anlamlı yollarla birbirlerine bağlamak olan küresel bir şirket. 2008 yılında Londra’da kurulmuştur.

[5] https://datareportal.com/reports/digital-2024-global-overview-report (Erişim Tarihi: 28.07.2024)

[6] Hoboken, Joris van, “Search Engine Freedom: On the Implications of The Right to Freedom of Expression fort he Legal Governance of Web Search Engines”, Amsterdam University, Amsterdam 2012, s. 41.

[7] KVKK, m. 3, (d).

[8] Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Unutulma Hakkı (Unutulma Hakkının Arama Motorları Özelinde Değerlendirilmesi), KVKK Yayınları No:34, Ankara 2021.

[9] Kabadayı, Elif Sinem, Dijital Çağda Hissedilen Unutulma İhtiyacı ve Kişisel Verilerin Korunması Bağlamında Yeni Bir Hak Olarak Unutulma Hakkı, Yetkin Yayınları, Ankara 2021, s. 66.

[10] Kabadayı, s. 67.

[11] Çelik, Yeşim, Özel Hayatın Gizliliğinin Yansıması Olarak Kişisel Verilerin Korunması ve Bu Bağlamda Unutulma Hakkı, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 8, Sayı. 32, s. 392, 2017.

[12] KVKK Yayınları No:34, s. 11.

[13] Karakaş, Muhammed Emin, “Dijital Geçmişin İnternet Erişiminden Kaldırılması “Unutulma Hakkı” ve Türk Hukukunda Görünümü”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı. 2, s. 268.

[14] Soysal, Tamer, “Unutulma Hakkının Avrupa Birliği’nin Genel Veri Koruma Tüzüğü Çerçevesinde İncelenmesi, “Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi”, Yıl: 7, Sayı. 13, s. 364.

[15] KVKK Yayınları No:34, s. 13.

[16] Ocak, Ayşenur, “Hakları Dengelemek: Unutulma Hakkı İfade Özgürlüğüne Karşı”, TAAD, Yıl:9, Sayı. 33, s. 514.

[17] KVKK Yayınları No:34, s. 14.

[18] Anayasa, m. 20.

[19] KVKK, m. 11.

[20] Can, Ferhunde, “Türk Ceza Hukuku Kapsamında Unutulma Hakkı”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, Sayı. 2, s. 4, 2023.

[21] Can, Ferhunde, s. 4.

[22] https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6776/2020-481 (Erişim Tarihi: 05.08.2024)

[23] Soysal, s. 381.

[24] Kabadayı, s. 153.

[25] Kabadayı, s. 154.

[26] https://transparencyreport.google.com/eu-privacy/overview (Erişim Tarihi: 28.07.2024)